نقش آمارهاي جمعیتي در توسعه (به مناسبت روز آمار و برنامه ريزي، اول آبان 99)

از زماني كه بشر تصميم گرفت، درباره ­ی سرنوشت خويش و ديگران نظر كند و به جامعه ی انساني بيانديشد، به تدريج به اين موضوع پي برد كه بين جمعيت و سعادت جامعه، جمعيت و بهروزي فردي و جمعي، جمعيت و زندگي پربارتر و موفق تر روابط مستقيم و معني داري وجود دارد. در واقع يك سوي اين بحث­ها همواره جمعيت بوده و سوي ديگر آن نيز به جمعيت باز مي گشت. براي چنين روابطي برنامه ريزان و انديشمندان عناوين و اسامي زيادي را مطرح كرده ­اند، ليكن امروزه به آنها عنوان ”جمعيت و توسعه” را نسبت مي دهند. توسعه نيز مفهوم جديدي تلقي نمي شود، زيرا از زمان پيدايش جوامع انساني، مفهوم توسعه با معناي تحولات و دگرگوني­ هاي عمدي در جهت پيشرفت بشريت مطرح بوده است. به گونه اي كه مي توان با اندكي كنكاش در نظرات و ايده­ هاي پيشينيان به توجه و تأكيد آنان بر تعداد و اندازه ­ی جمعيت و رسيدن به جامعه­ اي آرماني پي برد. جوامع آرماني كه در نهايت باعث پيشرفت بشريت و تعالي جامعه­ ی انساني و به عبارتي ديگر توسعه ­ی جامعه ­ی بشري خواهد شد.

مسلم است كه جمعيت هر سرزميني مهمترين سرمايه ی ملي آن مرز و بوم محسوب مي­ شود كه هم منبع توليد و هم عامل مصرف آن كشور به شمار مي ­رود، هريك از اقشار جوامع انساني در ساختن و اداره ­ی جامعه، به گردش درآوردن چرخ­ هاي توليدي و اقتصادي، پاسداري و غني ساختن ميراث فرهنگي و انتقال آن به نسل­ هاي بعدي نقش مهمي را ايفاء مي نمايند. بديهي است كه ايفاي اين نقش ­ها مستلزم تأمين نيازهاي اوليه (غذا، پوشاك و سرپناه) و تأمين نيازهاي ثانويه (آموزش، بهداشت، اشتغال، حمل و نقل، مسافرت، گذران اوقات فراغت، هزينه و درآمد خانوار و غيره) افراد جمعيت مي باشد، كه نتايج حاصل از آن در اختيار برنامه­ ريزان و سياستگذاران كشور قرار مي گيرد. جایگاه جمعیت در میان عوامل دخیل در برنامه­ ریزی های اقتصادی-اجتماعی مهم ترین و برجسته ترین است. در برنامه ریزی های مزبور عوامل مختلفی مانند موقعیت جغرافیایی، منابع طبیعی، موقعیت ژئوپولوتیک جامعه، عوامل سیاسی و ... ممکن است مورد توجه قرار گیرد. اما سوابق نظری و تجربی نشان می دهد که مهم ترین زمینه­ ی اجتماعی یا یکی از مهم ترین عوامل مهم برای بررسی و لحاظ در برنامه ­ریزی های اقتصادی-اجتماعی موضوع جمعیت و کم و کیف آن می باشد. زیرا هریک از عوامل دیگر به نحوی با جمعیت مرتبط و از آن متاثر می باشد.

بدون داشتن آمار و ارقام صحيح از جمعيت هر كشوري، هرگونه برنامه ريزي و تصميم گيري در زمينه ­هاي اجتماعي-اقتصادي، فرهنگي منتفي خواهد بود. به عنوان مثال براي برنامه ريزان و سياستگذاران هر سرزمين داشتن اطلاعات دقيق و صحيح از تعداد جمعيت كشور به تفكيك زن و مرد، آگاهي از رده ­هاي مختلف سني، چگونگي پراكندگي جمعيت در نقاط مختلف يك كشور، نسبت جمعيت شهرنشين و روستانشين، نسبت جمعيت شاغل و بيكار، نسبت جمعيت فعال و غيرفعال، چگونگي وضعيت مهاجرت، نسبت جمعيت درحال تحصيل، سطح باروري و مواليد، سطح مرگ و مير و پيش بيني هاي جمعيتي در سال­ هاي آتي و… ضروري و اجتناب ناپذير خواهد بود.

از اهداف عمده­ ی برنامه هاي توسعه­ ی اقتصادي- اجتماعي هر كشوري، ارتقاء شرايط زيستي و كيفيت زندگي افراد جامعه مي باشد. با توجه به اينكه براي مفهوم " توسعه" تعاريف متفاوتي ارائه شده، الگوهاي مختلفي نيز براي رسيدن به توسعه بيان شده است. از جمله الگوهاي توسعه كه در سال­ هاي اخير از طرف برنامه­ ی عمران سازمان ملل متحدUNDP مطرح شده، الگوي " توسعه ­ی انساني پايدار" مي باشد. طبق الگوي مزبور هدف اصلي توسعه اقتصادي و اجتماعي تنها افزايش توليد ملي و بهبود شاخص ­هاي اقتصادي از قبيل توليد ناخالص داخلي نيست، بلكه شاخص ­هاي غيراقتصادي از قبيل ارتقاء سلامت، بالارفتن نرخ باسوادي و دسترسي همگان به ويژه زنان به امكانات رفاه و بهزيستي به همان اندازه رشد و رونق اقتصادي حائز اهميت مي باشد. حداقل چهار مورد از اطلاعات بكار رفته در محاسبه شاخص توسعه انساني (يعني ميزان مرگ و مير اطفال در بدو تولد، نسبت باسوادي و ميزان اشتغال به تحصيل)، جنبه ­ی جمعيتي داشته و از طريق آمارهاي جمعيتي قابل محاسبه مي باشند.