نگاهي آماري به جمعيت شهر تهران در نيم قرن اخير

     براساس سوابق تاريخي زندگی در شهر تهران به ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد باز می‌گردد. شهر تهران براي نخستين بار حدود 200 سال پیش توسط آقامحمدخان قاجار به عنوان پایتخت ایران برگزیده شد. به اين ترتيب از اين تاريخ به بعد تهران بزرگترين كانون مركز جذب جمعيت در كشور شد. اولين سرشماري از شهر تهران به طور رسمي در زمان دوران سلطنت ناصرالدین شاه با هدف جمع­آوري ماليات در بدو صدارت ميرزا آقاخان نوري انجام شد. براي نخستين بار در فاصله سال­هاي 1318 تا 1320 تعداد جمعيت شهر تهران برابر 540087 نفر شمارش شد. اولين سرشماري عمومي نفوس كشور در سال 1335 انجام شد. در اين سرشماري جمعيت شهر تهران برابر 1512082 نفر شمارش شد. بعد از آن در فواصل زماني 10 سال يكبار سرشماري عمومي نفوس و مسكن اجرا شد. به اين ترتيب براساس نتايج سرشماري­هاي عمومي نفوس مسكن جمعيت اين شهر از سال 1335 تا 1390 حدود 4/5 برابر شد (جدول1).

نمودار 1 متوسط رشد سالانه جمعيت شهر تهران و نقاط شهري ايران را در طي نيم قرن اخير نشان مي­دهد. براساس اين نمودار متوسط رشد سالانه­ ي جمعيت شهر تهران در دوره­ هاي زماني 45-1335 و 55-1345 از متوسط رشد سالانه­ ي جمعيت نقاط شهري كشور بالاتر بوده است. سپس در دهه­ هاي بعدي رشد جمعيت شهر تهران كاهش يافته و همواره در سطحي پايين­تر از رشد جمعيت نقاط شهري كشور قرار گرفته است. به گونه­ اي كه در سال­هاي اخير رشد جمعيت كلان شهر تهران به حداقل مقدار خود رسيده است. در تحليل موضوع مي­ توان گفت در چندسال گذشته شهر تهران از جمعيت اشباع شد. از سوي ديگر به دليل هزينه­ هاي بالاي زندگي در اين شهر به ويژه هزينه­ هاي قابل ملاحظه مسكن مازاد جمعيت اين شهر به شهرهاي اقماري اطراف سرريز شدند. بازسازي جمعيت نقاط شهري استان تهران براساس محدوده جغرافيايي سال 1395 شاهدي بر اين مدعاست. در سال 1335 تعداد 8 شهر در اين استان وجود داشت. در سال 1395 تعداد شهرهاي استان تهران به تعداد 42 شهر افزايش يافت. جمعيت مناطق شهري استان تهران نيز از تعداد 1600800 نفر در سال 1335 به تعداد 12452230 نفر در سال 1395 رسيد. در سال 1335 حدود 95 درصد جمعيت شهري استان تهران در شهر تهران ساكن بودند. درحالي كه در سال 1395 كلان شهر تهران حدود 70 درصد جمعيت شهري استان را درون خود جاي داده است (نمودار2). بديهي است به وجود آمدن شهرهاي اقماري و خوابگاهي[1] در اطراف كلان شهر تهران باعث جابه­ جايي جمعيت در بين شهرهاي اطراف كلان شهر تهران شده است.